Czym są nawozy azotowe?

Nawóz azotowy to nawóz mineralny zawierający azot (N) jako główny składnik odżywczy. Azot jest jednym z najważniejszych pierwiastków odżywczych dla roślin i odgrywa kluczową rolę w ich wzroście i rozwoju. Nawozy azotowe są powszechnie stosowane w rolnictwie, ogrodnictwie i leśnictwie do zwiększenia plonów i poprawy jakości upraw. Azot pomaga roślinom produkować białka, enzymy i chlorofil, co wpływa na ich zdrowie i wygląd.

Jednak nadmierne stosowanie nawozów azotowych może prowadzić do zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych, co z kolei wpływa na jakość wody i zdrowie ludzi oraz ekosystemów wodnych. Dlatego ważne jest stosowanie nawozów azotowych z umiarem i zgodnie z zaleceniami producenta oraz ekspertów. 

Rola azotu w roślinach

Azot jest niezbędny do syntezy białek, enzymów i innych związków organicznych. Wpływa na rozwój liści i łodyg, zwiększa produkcję zieleni, wpływa na intensywność fotosyntezy oraz ogólną wydajność roślin. Azot wpływa również na stymulację wzrostu pędów, tworzenie się większej masy rośliny oraz na jej zdolność do przetrwania.

Nadmiar azotu może prowadzić do negatywnych skutków dla środowiska. Niedostateczne stosowanie nawozów azotowych może prowadzić do niedoboru azotu w roślinach, co może skutkować osłabieniem wzrostu, chlorozą (żółknięciem liści) i obniżeniem plonów.

Jakie są rodzaje nawozów azotowych?

Nawozy azotowe mogą być stosowane jako nawozy dolistne, doglebowe lub na powierzchnię gleby. Różne rodzaje nawozów azotowych mają różne tempo uwalniania azotu, co wpływa na ich skuteczność w zwiększaniu plonów.

Azot w nawozach występuje w trzech formach:

• amonowej (N-NH4+),
• amidowej (N-NH2),
• w formie azotanowej (saletrzanej – N-NO3-).

Każda z form azotu w nawozach charakteryzuje się innym sposobem działania. Forma amonowa azotu jest wolniej wchłaniana przez rośliny i dłużej działa w glebie, nawet w niskich temperaturach. Najczęściej stosuje się ją przedsiewnie, ponieważ wpływa pozytywnie na rozwój systemu korzeniowego i pobieranie innych składników mineralnych. Forma azotanowa jest łatwo wymywana z gleby, dlatego stosuje się ją jako nawóz pogłówny podczas intensywnej wegetacji. Nawozy w formie amidowej (np. mocznik) mają natomiast wysoką zawartość azotu, który powoli rozkłada się w glebie, przez co roślina pobiera go szybciej niż korzenie.

Zastosowanie odpowiedniej formy podczas nawożenia azotem uzależnione jest przede wszystkim od aktualnych potrzeb roślin. Wiosną najlepiej jest stosować dwie różne formy azotu w nawozach, na przykład formę amonową i amidową.

Kiedy stosuje się nawozy azotowe?

Nawozy z azotem stosuje się, kiedy mamy do czynienia z jego niedoborami. Niedobór azotu u roślin objawia się karłowaceniem, blaknięciem części zielonych, czy też chlorozy na starszych częściach.

Nawozy amonowe zazwyczaj stosuje się przedsiewnie, nawozy azotanowe pogłównie, natomiast nawozy amidowe najlepiej sprawdzają się dolistnie. 

Jak nawozić azotem?

Nawozy azotowe powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta lub na podstawie analizy glebowej, która określi potrzeby roślin i dostarczy informacji na temat ewentualnego niedoboru azotu. 

Dawkowanie nawozów azotowych

Dawkowanie i częstotliwość aplikacji zależą od rodzaju roślin, fazy wzrostu, warunków glebowych i klimatycznych.

Ważne jest zrównoważone nawożenie, aby minimalizować straty azotu przez wymywanie do wód gruntowych. Zbyt duża dawka azotu pobudza również intensywny wzrost roślin, które wykorzystują wówczas cukry gromadzone na zimę. W rezultacie ich mrozoodporność ulega znacznemu spadkowi.

W przypadku rzepaku i zbóż, przenawożenie azotem skutkuje nadmiernym wydłużeniem międzywęźli i nieproduktywnym krzewieniem, co zwiększa ryzyko wylegania. Z kolei gęstszy łan, który jest niewystarczająco przewietrzany, zwiększa ryzyko występowania chorób.

Który nawóz azotowy działa najszybciej?

Azot w nawozach azotowych występuje w różnych formach chemicznych. Niektóre formy są natychmiastowo dostępne dla roślin i mogą być szybko pobierane przez korzenie, podczas gdy inne wymagają procesów przekształcania w glebie, aby stały się dostępne dla roślin.

Nawozy azotowe w formie amidowej działają wolno, ponieważ muszą ulec przekształceniu najpierw do formy amonowej, a następnie azotanowej, która dopiero jest przyswajalna dla roślin. Nawozy amonowe słabo przemieszczają się w profilu glebowym, przez co również działają wolno. Najszybciej działają nawozy azotanowe, które wykorzystuje się do nawożenia pogłównego. 

Co lepsze – saletra czy mocznik?

Saletra amonowa, czyli azotan amonu, składa się z formy azotanowej i amonowej azotu. Dzięki obecności obu tych form ma uniwersalne zastosowanie – zarówno w nawożeniu przedsiewnym wiosną, jak i pogłównym. Należy jednak unikać stosowania saletry amonowej długo przed siewem z powodu ryzyka wypłukania azotanów. Na glebach o odczynie obojętnym i zasadowym amoniak może się ulatniać, dlatego zaleca się stosowanie saletry amonowej z przykryciem gleby. Na glebach lekko kwaśnych oraz kwaśnych saletra amonowa może być stosowana bez obaw o straty azotu, zarówno w nawożeniu pogłównym, jak i przedsiewnym.

Saletrzak to natomiast nawóz azotowy, który składa się z mieszanki azotanu amonowego i węglanu wapniowego, działający podobnie do saletry amonowej, ale słabiej zakwaszający glebę.

Mocznik to uniwersalny nawóz azotowy w postaci białych granulek, stosowany zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie. Zawarta w nim amidowa forma azotu w porównaniu z saletrą amonową działa wolniej, przez co jest słabo przyswajany przez korzenie, a szybciej przez liście i może być stosowany w postaci nawożenia dolistnego. Mocznik charakteryzuje się większym stopniem zakwaszania gleby w porównaniu do saletry amonowej.

Bezpieczeństwo nawozów azotowych

Nadmierne nawożenie azotem zwiększa emisję gazów azotowych, takich jak tlenki azotu, które przyczyniają się do efektu cieplarnianego i zanieczyszczenia powietrza. Nieodpowiednia ochrona osobista podczas zabiegu może zagrażać zdrowiu.

Czy można mieszać saletrę z mocznikiem?

Nawozy saletrzane nie powinny być mieszane z mocznikiem. Mieszanina azotanu amonu i mocznika jest silnie higroskopijna, przez co z dodatkiem wody traci granulację, mogąc doprowadzić do powstania papki.

Cena nawozów azotowych

Koszt zakupu nawozu azotowego może różnić się zależnie od producenta, wielkości opakowania, ale przede wszystkim formy i składu chemicznego nawozu. Dokładna cena jest dostępna na stronie wybranego produktu.

Bibliografia

• Cieslinski, G. (2010). Nawozy azotowe. Sad Nowoczesny, 38(02).
• Ciecko, Z., Wyszkowski, M., & Szagala, J. (1996). Wpływ 4-letniego stosowania mineralnych nawozów azotowych na zawartość N-NO3, i N-NH4 w glebach. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 440.
• Szmigiel, A. (1980). Badania nad następczym działaniem nawozów azotowych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 243.
• Jurkowska, H., Rogoz, A., & Wojciechowicz, T. (1996). Fitotoksyczność Cu, Zn, Pb i Cd w zależności od rodzaju nawozu azotowego. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 434(2), 955-959.
• Litynski, T., & Mazur, K. (1963). Preparaty formaldehydowo-mocznikowe jako wolno działające nawozy azotowe. Roczniki Gleboznawcze, 13(Dodatek).
• Kruczek, A. (2004). Skuteczność dwóch sposobów nawożenia kukurydzy nawozami azotowymi i nawozem wieloskładnikowym w zależności od poziomu nawożenia azotem. Fragmenta Agronomica, 21(4), 55-73.
• Biskupski, A., Borowik, M., Malinowski, P., & Kopeć, A. (2021). Saletra amonowa jako ważny składnik plonotwórczy, bezpieczny w produkcji i stosowaniu. Przemysł Chemiczny, 100(6), 541-556.
• Sapek, A. (1991). Bilans azotu, wapnia i magnezu na trwałych użytkach zielonych nawożonych gnojowicą lub saletrą amonową. Roczniki gleboznawcze, 42(3-4).
• Kowal, D. (2009). Metody wytwarzania granulowanych nawozów wieloskładnikowych z wykorzystaniem mocznika (Doctoral dissertation, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie).
• Szczepaniak, W. (2009). Mocznik to nawóz uniwersalny. Nowoczesna Uprawa, (01), 54-56.